Hoe reageert ons body-mind systeem bij angst?
Als rationele mensen dealen we in ons leven dagelijks met allerlei vermeend bedreigende situaties, zoals bijvoorbeeld:
- Er is een pandemie en iemand van wie je houdt, die kwetsbaar is, begint symptomen te vertonen.
- Je vermoedt dat je partner jullie relatie gaat beëindigen terwijl jij dat niet wilt.
- Er ligt zoveel op jouw bord dat je het niet meer aankunt en de gevolgen niet meer kunt overzien.
- Je maakt je zorgen over jouw financiële situatie en bedenkt dat je over zes maanden je hypotheek niet meer kunt betalen.
- Je denkt dat in de toekomst de wereld in grote problemen zal komen waardoor je misschien alles wat belangrijk is voor jou zal verliezen.
- Je voelt een pijn of onregelmatigheid in je lichaam en je denkt dat het een verschrikkelijke ziekte is.
En ga zo maar door…
Het zijn allemaal geen levensbedreigende situaties. Het zijn slechts gedachten (over een situatie in de toekomst die misschien niet eens werkelijkheid wordt). Toch reageert je lichaam alsof er een hongerige tijger voor je neus staat en zet alles in werking om te vechten of te vluchten.
Dit is hoe ons “body-mind systeem” op zo’n moment werkt:
- De vermeende bedreiging activeert de amygdala – het angstcentrum van je hersenen, de oeroude overlevingshersenen (instinct);
- Dit activeert je hypothalamus, een onderdeel van het limbisch systeem, het deel van de hersenen dat te maken heeft met emotie, motivatie en genot;
- De hypothalamus stuurt vervolgens een signaal naar je hypofyse – een klier midden in het hoofd, onder de hersenen, die verschillende hormonen afscheidt;
- De hypofyse stuurt een signaal naar je bijnieren – kleine orgaantjes vlak boven de nieren die een belangrijke functie hebben in de productie van verschillende hormonen;
- De bijnieren laten cortisol (het primaire stresshormoon) vrijkomen in je bloedbaan;
- Dit bereidt je lichaam voor op vechten of vluchten;
- Er wordt een angstreactie geactiveerd in je limbisch systeem (het deel van je hersenen dat je emoties controleert) en dit zorgt voor de aanmaak van nog meer cortisol;
- Het sympathische zenuwstelsel (fight or flight response: de versnelling) wordt geactiveerd: wat leidt tot fysieke reacties zoals hartslag omhoog, ademhaling versnelt, opgeslagen energie (glucose). Dit gebeurt allemaal om jou de snelheid en kracht te geven om direct uit het potentiële gevaar te komen;
- Dus je lichaam geeft stress signalen af (alsof er groot gevaar is zoals bijv. een hongerige tijger die voor je neus staat en klaar is om aan te vallen) en dit creëert paniek;
- Tegelijkertijd worden minder belangrijke lichamelijke systemen uitgeschakeld of op een minimum gezet, zoals het immuunsysteem, de spijsvertering;
- Maar omdat het gevaar in je hoofd zit, kun je niet werkelijk vechten of vluchten.
- Zonder interventie schakelt de angstreactie ook de cortex (het rationele deel van het brein) uit, waardoor je niet meer goed kunt nadenken en de situatie niet meer rationeel kunt bekijken;
- Als je erin slaagt de controle te pakken, kan de cortex de situatie inschatten, dit een proces waar rust en aandacht voor nodig is (die er in de paniek vaak niet meer is);
- Als je de tijd toestaat – haal diep adem, kalmeer, maak contact met je lichaam – dan kun je beseffen dat er geen werkelijk gevaar is en het wellicht zelfs kunnen relativeren (“misschien valt het mee, laten we eerst kijken hoe het werkelijk is”);
- Zodra dit gebeurt, deactiveert de cortex de amygdala. Dit remt op zijn beurt de afscheiding van cortisol via de hypothalamus af, waardoor je weer in homeostase komt en de fysieke angstreactie in je lichaam afneemt;
- Het autonome zenuwstelsel mobiliseert opnieuw het para-sympathische zenuwstelsel (rest and digest response: de rem) en herstelt het lichaam naar de gewone situatie (homeostase): hartslag en ademhaling worden normaal, spijsvertering komt op gang, energie wordt weer opgeslagen, het denkende brein kan weer optimaal analyseren, oplossingen vinden en plannen maken.
Resultaat: je hebt de controle van de automatische piloot in het overlevingsbrein (geïnitieerd door jouw gedachten) overgenomen.
Je gedachten vormen instructies voor je lichaam…
…maak ze bewust!
…maak ze steunend!
Je ziet dat het hele proces begint met een gedachte over een al dan niet realistisch toekomstscenario. De kunst is om deze gedachten bewust te maken. In te gaan zien welke gedachten de automatische piloot in gang hebben gezet. En vervolgens deze gedachten te stoppen of om te draaien.
Zie hiervoor ook mijn blog Looping Thoughts.
En als je te vaak in de versnelling (fight/flight) geraakt zonder via de rem (rest/digest) terug te reguleren in ruststand (homeostase), dan raakt het hele systeem overbelast. Dan is er risico op burnout, uitgeputte bijnieren en zelfs fysieke klachten onder de noemer ‘auto immuunziekten” waarbij het lichaam zichzelf aanvalt. Mensen zijn dan hyper alert omdat ze hun body-mind systeem niet terug hebben gereguleerd naar de ruststand. Dit wordt wel eens verward met hoog sensitieve kwaliteiten.
5